1-1- با تغییر در شیوه آبیاری، منابع آب زیر زمینی را حفظ کنیم                                     

توسعه كشاورزي از طريق گسترش سطح كشت آبي به جاي افزايش توليد در واحد سطح يكي از مهمترین مشکلات كشاورزي کشور و استان ما بشمار مي رود، و بازده پايين آبياري در بخش كشاورزي به دليل مشكلاتی از جمله عدم آگاهی ، ضعف دانش فني مناسب، شيوه‌هاي سنتي كشت و زرع، عدم وجود شبكه‌هاي آبرساني مناسب و نبود مدیریت مصرف آب موجب اتلاف منابع آب در کشور می شود، به طوري كه بازده مصرف آب در بخش كشاورزي به ‌طور متوسط کمتر از 30 درصد می باشد.

 درآبیاری سنتی با از بین بردن پیچ و خم­های کانالهای انتقال آب و لایروبی نهرها و پاک کردن عوامل کند کننده سرعت، نظیر ­خار وخاشاک و علفهای هرز و همچنین لایروبی شبکه آبرسانی  می توان تا حدی از هدر رفتن آب در هنگام آبیاری جلوگیری نمود. اما راه حل اساسی برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی وحفظ منابع آب زیر زمینی استفاده از روشهای نوین آبیاری است.

 در شیوه­های جدید آبیاری که به آبیاری تحت فشار معروف شده است، می ‌توان هم از آب­های سطحی مانند آب رودخانه استفاده کرد و هم زمین را با آب چاه­ها آبیاری کرد. 2 نوع آبیاری تحت فشار از سایر روش‌ها متداول‌ تر است که عبارتند از: آبیاری قطره‌ای و آبیاری بارانی.

 در هر دو روش آبیاری تحت فشار، آب به وسیله پمپ به لوله‌هایی که تا پای گیاه کشیده شده است، می ‌رود و در مسیر لوله، گیاهان آبیاری می‌ شود.

- در آبیاری قطره‌ای، آب در مسیر لوله به وسیله قطره‌ چکان‌هایی پای درخت یا بوته ریخته می‌شود. در این نوع آبیاری هدررفت آب فقط 10 درصد است، و بازده آبیاری به 90 درصد می رسد.

- در آبیاری بارانی، آبیاری با آب ‌پاش‌هایی انجام می ‌شود که در مسیر لوله‌ها، قرار دارند. بازدهی این نوع آبیاری حدود 70 درصد است.

با جایگزین کردن روش­های نوین آبیاری به جای روش­های سنتی در حفظ منابع آب زیر زمینی بکوشیم و اجازه دهیم آیندگان نیز از این گنجینه­ها بهره­مند شوند.

1-2-کشت گلخانه ای ؛ مصرف آب 10برابر کمتر ، برداشت محصول 15 برابر بیشتر

ريسک بالاي کشاورزي در کشور به علت بارندگي کم و نامنظم و وضعیت بحرانی منابع آب زیر زمینی مشکل مهمي است که حل آن تنها از طریق جایگزین کردن روش­های جدید کشاورزی امکان­پذیر می­باشد، راه حل اين مشکل براي سودآوري مناسب براي کشاورزان کم زمين و افزايش عملکرد محصولات کشاورزي با کيفيت بالا ، توجه به کشت گلخانه اي است. بررسی­ها نشان داده است در­ سیستم کشت گلخانه ای میزان مصرف آب 10 برابر کمتر می شود. نکته جالب توجه این است که با وجود کاهش مصرف آب، میزان تولید به طور متوسط 17 برابر افزایش می یابد.

- تعریف کشت گلخانه ای:

در کشت گلخانه­ای محصولات کشاورزی در محیطی سرپوشیده کشت می­شوند و تمام عوامل موثر برای رشد گیاه مانند شدت نور ، دمای روزانه ، دمای شبانه ، میزان رطوبت نسبی هوا و رطوبت خاک در محیط فراهم می­شود تا محصول بالاترین کیفیت را دارا باشد. در این روش کنترل عوامل ذکر شده به دست کشاورز است، از طرفی در کشت گلخانه­ای محصولات از عواملی که سبب خسارت می­شوند، نظیر باد ، طوفان ، سرما و یخبندان محافظت می شوند. از محصولاتی که در حال حاضر از این طریق کشت می­شوند ، می­توان به گل و گیاهان زینتی، سبزیجات و صیفی جات اشاره نمود.

از قابلیت­های مهم کشت گلخانه­ای، امکان پرورش محصولات مختلف خارج از فصل رشد آن است که این روش تولید، امروزه به یکی از سود آورترین بخشهای کشاورزی تبدیل شده است. به عنوان مثال در این روش می توان در فصل زمستان محصولاتی نظیر خیار، خربزه، هندوانه، گوجه فرنگی و... پرورش داد که فصل رشد آنها در بهار و تابستان است.

1-3- الگوی کشت متناسب با اقلیم هر منطقه راهکاری برای توقف برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی...

با توجه به این ‌که یکی از اصلی‌ترین نیازهای هر فعالیت پویا، برنامه‌ریزی در چارچوب اهداف کلی آن فعالیت است؛ بخش کشاورزی نیز به‌عنوان یکی از مهمترین فعالیت‌های اقتصادی کشور نیازمند برنامه‌ریزی‌دقیق در جهت رسیدن به توسعه و مقابله با بحران‌های موجود است.

کشور ما از نظر جغرافیایی در قسمتی از کره‌ی زمین قرار گرفته که با محدودیت‌های اقلیمی خاص مواجه است؛ خشک‌سالی یکی از محدودیت‌هایی است که به‌عنوان چالشی بزرگ در برابر توسعه‌ی کشاورزی مطرح بوده و همواره مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. با توجه به قرار گرفتن کشور ما در کمربند خشک و نیمه خشک دنیا، الگوی کشت بایستی با محوریت بهره وری بهینه از منابع آب تدوین شود.

تعریف الگوی کشت:

 الکوی کشت عبارتست از تعیین یک نظام کشاورزی با مزیت اقتصادی پایدار مطابق با سیاست‌های کلان کشور، دانش بومی کشاورزان و بهره‌گیری بهینه از ظرفیت­های طبیعی منطقه مانند شرایط قلیمی، منابع آب، خاک و ... و با رعایت اصول اکولوژیکی تولید محصولات کشاورزی در راستای حفظ محیط زیست.

تعریف الگوی کشت این نکته را نمایان می‌سازد که در بسیاری از مناطق کشور کشت محصولات زراعی، باغی و یا بهره‌برداری از مراتع و جنگل‌ها باید متناسب با پتانسیل‌های منطقه‌ای و عوامل تولید باشد. محدودیت‌های اقلیمی موجود، بیلان منفی آب دشت‌ها و نیاز به پایداری تولید محصولات، ما را ملزم می‌کند که درجهت حفظ و بهبود سفره‌های زیر زمینی آب و افزایش راندمان مصرف آب حرکت کنیم.

درحال حاضر در اکثر مناطق کشور روش های معمول تولید محصولات کشاورزی با استفاده‌ی بی‌رویه‌ از منابع آب زیر زمینی همراه است؛ بنابراین لازم است سیاست‌های تولید محصولات کشاورزی در این مناطق تا حد امکان درجهت مصرف بهینه آب و بهره‌وری بالا و عدم کاهش تولید باشد.

 به منظور رسیدن به این اهداف راه کارهای زیر توصیه می شود:

 ۱- اولویت‌دهی به گیاهان پاییزه به ‌منظور استفاده از بارندگی‌های پاییز، زمستان و بهار سالانه

۲- افزایش سطح کشت در محیط ‌های کنترل شده همانند گلخانه ‌ها، کشت‌های زیر پلاستیک و ...

۳- در کشت بهاره استفاده از گیاهانی که دوره‌ی رشد آن کوتاه و تطابق بیشتری با پراکنش بارندگی منطقه داشته باشند.
۴- استقرار سیستم‌های خاک‌ورزی حفاظتی

۵- استقرار تسطیح لیزری در اراضی آبیاری سطحی

۶- استقرار اراضی آبیاری تحت فشار به ویژه قطره‌ای در اراضی زراعی و باغی

۷- کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری اقتصادی و حفظ منابع پایه

۸- کشت گیاهان کم توقع و ارقام گیاهان زودرس پرمحصول

با توجه به تنوع اقلیم در مناطق مختلف کشور به کار بردن الگوی کشت واحد برای همه کشور علمی نبوده وبازدهی نخواهد داشت. از این رو در برنامه توسعه به کارگیری الگوی کشت مجزا برای هر استان با توجه به شرایط اقلیمی و اکولوژیکی خاص منطقه مورد توجه قرار گرفته است.

1-4- استفاده از آب بازیافتی راهکاری برای کاهش فشار بر منابع آب زیرزمینی

آب عامل و محرک اصلی کشاورزی جهان به شمار می رود، به همین دلیل حدود 70 درصد آب مصرفی جهان به آبیاری مزارع کشاورزی اختصاص داده شده است، در بسیاری ازکشورها مانند ایران، کشت آبی جزو اصلی ترین روش تولید مواد غذا محسوب می شود.

از اواخر قرن بیستم استفاده از پساب و فاضلاب های شهری و صنعتی، مورد توجه بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا از جمله آمریکا، انگلیس و آلمان قرار گرفته و آب بازیافتی حاصل از تصفیه فاضلاب برای آبیاری سطح وسیعی از اراضی کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد.

فاضلابهای تصفیه شده یا آبهای بازیافتی عملا منابع آبی هستند که به راحتی و بدون صرف هزینه های زیاد در دسترس جوامع قرار دارد. همچنین از آنجا که تولید فاضلاب کمتر تحت تاثیر خشکسالی میباشد ، بنابر این می توان پساب حاصل از فاضلاب تصفیه شده را به عنوان یک منبع آب پایدار حتی در مواقع خشکسالی بحساب آورد.

در کشورهای خاورمیانه که اکثر آنها در ناحیه خشک و نیمه خشک قرار دارند و از قدیم با معضل کم آبی آشنا بوده اند، استفاده مجدد از فاضلاب تصفیه شده در کشاورزی هر روز اهمیت بیشتری می یابد، زیرا در اغلب این کشورها، بخش کشاورزی مهمترین مصرف کنندۀ آب است ، مراکش، اردن، عربستان، عمان، پاکستان و امارات متحده عربی، هر کدام طرح هایی را برای کاربرد دوبارۀ فاضلاب تصفیه شده در کشاورزی در دست اجرا دارند. در ایران نیز در سال های اخیر استفاده از آب بازیافتی پساب ها مورد توجه قرار گرفته است.

 اين امر مي تواند نياز به استخراج آب از منابع زير زميني را كاهش داده و مشكل كمبود آب را تخفيف دهد و باعث تغذيه و پر شدن لايه هاي آبدار در دراز مدت شود. علاوه بر اين ممكن است در پساب هاي شهري عناصر غذايي مورد نياز گياه وجود داشته باشند و ضمن افزايش محصولات كشاورزي ، نياز به كود را نیز كاهش دهند.

اما مهمترین مساله در استفاده از فاضلاب در آبیاری مزارع توجه به ویژگی های کیفی فاضلاب و پساب تصفیه شده و رعایت استانداردهای قابل قبول به منظور حفظ کیفیت مناسب محصول، حفاظت از محیط زیست و بهداشت جامعه می باشد.

1-5- توجه به مفهوم آب مجازی و تجارت آن

آیا می دانید آب مجازی چیست؟

آب مجازی مقدار آبي است كه يك كالا و يا يك فرآورده كشاورزي طي فرآيند توليد مصرف مي‌كند تا به مرحله تكامل برسد و مقدار آن معادل جمع كل آب مصرفي در مراحل مختلف زنجيره توليد از لحظه شروع تا پايان مي‌باشد. به طور ساده می توان  آب مجازی را مقدار آبی که برای تولید کالا مورد نیاز می باشد، تعربف نمود. صفت مجازی در این تعریف بدان معنا است که بخش عمده آب مصرف شده طی فرایند تولید، در محصول نهایی وجود فیزیکی ندارد و در حقیقت بخش بسیار ناچیزی از آب مصرفی در پایان به عنوان آب واقعی در بافت محصول باقی خواهد ماند.

در جدول زیر مقدار آب مجازی بعضی کالاها آورده شده است.

مقدار آب مجازی هر کالا یا محصول با توجه به شرایط  اقلیمی و فرهنگی، مکان تولید، مدیریت و برنامه ریزی در طی روند تولید آن متفاوت است، به عنوان مثال آب مجازی یک کیلوگرم گندم در ایران و یک کشور اروپایی با هم متفاوت می باشد.

تجارت آب مجازی؛ راهکاری برای حفظ منابع آب در کشورهای کم آب

از سال 2002 میلادی تاکنون برنامه‌ریزان حوزه آب در کشورهای گوناگون ، آب مجازی و تجارت آن را ضروری دانسته و آن را جزء ارکان تصمیم‌گیری‌های خود قرار داده‌اند. با توجه به این­که صادرات آب به کشورهای خشک و کم‌آب به دلیل مشکلات مالی ناشی از حجم و وزن بسیار زیاد این کالا مشکلات و معضلات فراوانی به همراه دارد، به این دلیل منطقی‌تر و مقرون‌ به ‌صرفه‌تر آن است که این کشورها، آب مورد نیاز خود را به صورت آب مجازی وارد نمایند. از این­رو  با واردات مواد غذائی ، بخشی از آبی را که برای توليد داخلی محصولات نياز است را برای استفاده در ساير مصارف حياتی تر حفظ می کنند.در حال حاضر از 5 هزار میلیارد متر مکعب آبی که در بخش کشاورزی صرف تولید محصول می‌شود. و 1 هزار میلیارد مترمکعب آن (معادل20درصد) بین کشورهای مختلف جابجا می‌شود (صادرات و واردات) که همان تجارت آب مجازی محسوب می‌گردد.

بر طبق محاسبات صورت گرفته در سال 2005، مبادلات جهاني آب مجازي به صورت محصولات كشاورزي در فاصله زماني (1997-2001) سالانه به طور ميانگين 352 ميليارد مترمكعب در مصارف جهاني، آب صرفه جويي در پي داشته است.

کشورهای وارد کننده و صادر کننده آب مجازی

کشور مصر، در سال 1995 با واردات 5/7 ميليون تن انواع غلات، حدود 9/9 کيلو متر مکعب آب مورد نياز برای توليد اين مقدار غلات، در داخل کشور را ذخيره نموده است. همچنين کشور ژاپن، در همان سال با واردات 27 ميليون تن غلات ، بيش از 37 کيلومتر مکعب از منابع آب داخلی خود را حفظ کرده است.

کشورهای آمریکا، کانادا، استرالیا، آرژانتین و تایلند از بزرگترین صادرکنندگان و کشورهای ژاپن، سریلانکا و ایتالیا از عمده‌ترین واردکنندگان آب مجازی بشمار می‌آیند.

تجارت آب مجازی در ایران

در ايران نيز به دليل توزيع نامناسب بارندگي، نقش قابل ملاحظه بخش كشاورزي در اقتصاد كشور، بهره‌وري پايين در مصرف آب و ضايعات بالاي محصولات كشاورزي از مرحله توليد تا مصرف، استفاده كارآمد از مفهوم آب مجازي مي‌‌تواند تاثير قابل ملاحظه‌اي در بهبود وضعيت موجود داشته باشد. در حال حاضر در کشور ما، به طور متوسط سالانه بیش از 6 میلیارد مترمکعب آب مجازی وارد، و حدود یک میلیارد متر مکعب آب مجازی صادر می‌نماید.

2- روش­های جلوگیری از آلوده شدن منابع آب سطحی و زیرزمینی

متاسفانه بر اثر بی دقتی و عدم توجه و همچنین عدم اطلاع کامل از عواقب آلوده ساختن منابع آب سطحی نظیر دریاچه ها، رودخانه ها، جویبارها و نهرها، این منابع آب ارزنده که در حقیقت رگ های حیاتی زمین محسوب می شوند بر اثر ورود آلاینده های مختلف با مشکلات زیادی مواجه می شوند. ورود فاضلاب های صنعتی و خانگی و سموم کشاورزی به منابع آب سطحی باعث آلوده شدن آب این منابع شده و مصرف این آب­ها را با محدویت مواجه می سازد.

آلودگی آب از یک طرف باعث غیر قابل استفاده شدن آب برای برخی مصارف شده و از طرفی سیمای ظاهری رودخانه را تحت تاثیر قرار می دهد. رشد جلبک بر اثر ورود فاضلاب ها به رودخانه ها باعث تیره شدن رنگ آب می شود و در مواردی هم باعث اسشمام بوی نامطبوعی می گردد و زندگی آبزیان را به مخاطره می اندازد.

در حال حاضر  اکثر رودخانه­های استان با خطر جدی آلودگی آب مواجه هستند و همه ساله حجم زیادی از سموم کشاورزی استفاده شده در اراضی زراعی، وارد رودخانه های استان می شود. عدم توجه ساکنان حاشیه رودخانه ها و تخلیه زباله های خود در اطراف رودخانه ها نیز از عوامل تغییر کیفیت آب می باشد.

2-1- جلوگیری از ورود فاضلاب شهری و صنعتی به رودخانه ها از آگاهی بخشی و اطلاع رسانی

2-2- جلوگیری از ریختن زباله­های خشک و تر توسط ساکنان و مسافران به داخل رودخانه­ها، چشمه­ها و... و قرار دادن سطل­­های زباله در فواصل کوتاه در حواشی رودخانه­ها

2-3- کاهش مصرف کودها و سموم شیمیایی و استفاده از روش­های بیولوؤیکی برای مبارزه با آفات محصولات کشاورزی

2-4- دفن اصولی زباله در خاک­هایی که نسبت به حرکت شیرابه زباله به سمت آب زیر زمینی نفوذ کمتری دارند.